تای چی چوان سنتی خاندان یانگ

پارادایم تای چی: فانگ سونگ و فانگ کای

الگوواره ی (پارادایمِ) تای چی:

فانگ سونگ    و    فانگ کای

 رها سازی و نشست کردن    و    باز و کشیده شدن و گستردن

 نمونه ای روشن از سونگ کای، استاد یانگ جون (نسل ششم خاندان یانگ، Master Yang Jun) در حال اجرای "لمس کردن زانو و ضربه زدن"

Taiji Paradigm: Fang Song and Fang Kai

Loosening and Sinking    and   Opening and Extending

نوشته: دِیو برت (Dave Barrett)

برگردان: مقداد عبدی (Meghdad Abdi)

منتشر شده توسط انجمن بین المللی خاندان یانگ

در اینجا دو تکنیک کلیدی در تای چی چوان خاندان یانگ را مورد بررسی قرار می دهیم: فانگ سونگ (放松، fàngsōng) عمل نرم و رها سازی و نشست دادن و فانگ کای (放开، fàngkāi)، عمل گستردن، باز و کشیده بودن. در نگاه نخست این دو عامل اساسی متضاد به نظر می رسند. چگونه فرد می تواند بدن خود را نرم و رها (relaxed) ساخته و هم زمان استقراری باز و کشیده داشته باشد؟ اگر او بیش از اندازه نرم و رها باشد حرکت او فاقد قدرت و در صورتی که بیش از اندازه کشیده و باز باشد حالت او سخت و گسسته خواهد بود. [شایان ذکر است در زبان چینی صدای "گ" که در سیستم پین یین به صورت (g) در انتهای کلمات نوشته می شود کامل تلفظ نمی شود. بنابراین کلمه "فانگ سونگ" به صورت "فان سون" خوانده می شود با این تفاوت که حرف آخر (در اینجا "ن") با کمک گرفتن از بینی به گونه ای بیان می شود که صدای آن "ن" و تا حدودی "گ" را به گوش می رساند. "فانگ کای" هم به همین شیوه "فان کای" خوانده می شود]

مرتفع کردن این گونه تضادها از طریق یکی کردن و اتحاد نیروهای مخالف و متضاد، گامی حیاتی در تای چی چوان به عنوان سیستمی یکتا و بی مانند جهت تکامل و کشف خود می باشد. با تمرکز بر روی ایجاد تعادل و آمیختن فانگ سونگ و فانگ کای می توانیم حسی نرم و رها و در عین حال برجهنده ای (فنر مانند) از قدرت را درک کرده و حرکات گسترده و کشیده و نیز متصل، که شاخصه ی تای چی چوان سنتی خاندان یانگ می باشد، را اجرا نماییم.

این تعریف از تای چی را در نظر بگیرید: تجلیِ نیروهای مخالف در توازنی پویا. نماد ذهن آشنای این-یانگ (yin-yang) نمایشی نگاره ای (گرافیکی) از این مفهوم مرکزی است. درک تئوری های تای چی چوان گاه پیچیده و مشکل است با این حال اگر این مدل را به روشنی به ذهن بسپاریم جمع کردن و یکپارچه سازی اصول (نظری) و تمرینات (عملی) ساده تر خواهد بود.

فانگ سونگ

استاد جنگ من چینگ در جایی بیان کردند که، "همه روز استاد یانگ چنگ فو حین آموزش به من گوشزد می کردند: "سونگ، سونگ!" و گاهی اوقات می گفتند که، "سونگ نیستی، سونگ نیستی!" و در ادامه تاکید می کردند که، "باید کاملا سونگ باشی!"، و بیش از هزار بار این را تکرار می کردند." اهمیت سونگ به روشنی در مکتوبات آمده و (تا به امروز) حفظ شده است با این حال همچنان مفهومی است که برگردان آن به زبان انگلیسی [و نیز زبان پارسی] مشکل است. در زبان انگلیسی برابر واژه ی چینی سونگ (松، sōng) وجود ندارد که به معنای نرم و رها بودن و عدم استفاده از نیروی خام و ناشیانه (brute force) و نیز مهم تر از آن کشش، نرم و شل ساختن ماهیچه ها و مفاصل بدن باشد.

اگر از واژه ی رها سازی (to relax) برای برگردان سونگ استفاده کنیم اجزای مهمی از این تکنیک نادیده خواهد ماند. سونگ عموما به رها سازی و رلکس کردن برگردانده می شود اما در زبان انگلیسی معنای رلکس ایده ی سست بودن و فروافتادن را بیشتر در ذهن جاری می سازد. سونگ اما دلالت و اشاره زیادی بر سطح بسیار بالایی از هوشیاری، حساس بودن (sensitivity) و چابکیِ همراه با خودآگاهی دارد و به جهت حفظ و نگهداری انرژی می باشد.

اما چگونه می توان از مفهومی اینچنین دور از دسترس در عمل بهره برد؟

سونگ مستلزم رها کردن تمامی تاندون های بدن بدون کوچکترین تنشی است. هنگامی که بتوانیم به طور کامل سونگ باشیم، این نشست کردن (sinking) خواهد بود. زمانی که تاندون ها رها شوند بدنی را که نگاه داشته اند قادر به نشست خواهد بود. استاد یانگ جنگ دو این فرآیند را در دو مرحله شرح می دهد:

"صحبت کردن در خصوص واژه ی سونگ، یا نرم و رها بودن، اهمیت دارد چرا که سوء تفاهم زیادی در خصوص (معنای) این واژه وجود دارد. هنگامی که در خصوص نرم و رها بودن یا همان سونگ صحبت می کنیم باید در مورد دو قسمت بیندیشیم: یک ذهنی و دیگر بدنی (فیزیکی). ذهن باید کاملا آرام و آسوده همراه با تمرکز بر روی حرکت کردن و (انجام) حرکات باشد. بدین سان ذهن از بند سایر افکار [چرخش مدام افکار] آزاد گشته  و کاملا متمرکز می گردد. این بخش (با تمرین) برای بسیاری قابل انجام است.

[یادداشت مترجم: به عبارت دیگر اینجا اشاره شده است به گونه ای از مراقبه ی رایج و بسیار مهم در تای چی که همانا توجه و حس کردن بدن و تمرکز بر روی آن و نیز نحوه ی حرکت کردن و انجام حرکات است. این یعنی مراقبت دائم ذهن در حین حرکت. این حس کردن در سطوح مختلف انجام می گیرد که با تمرکز روی سطح بیرونی بدن آغاز می گردد و کم کم حرکت را به درون هموار می سازد. مرحله ی بعدی آن نیز حس انرژی چی در بدن می باشد. تمرکز حاصل شده از این مراقبت (مراقبه) چرخه ی خودکار گردش افکار در ذهن را شکسته، فرد به لحظه اکنون وارد شده و سطح هوشیاری و آگاهی هنرجو را بالا می برد. این به معنی حضورقلب و ذهن (xin-yi) در تای چی می باشد. بیان یک نکته ضروری است، این که فرآیند مراقبه به صورت رفت و برگشتی رخ می دهد. به این معنا که همان گونه که شرح داده شد در اثر انجام مراقبه چرخه افکار پاره شده و ذهن متوجه لحظه ی حال می گردد که در ادامه و پس از گذشت زمانی دوباره ذهن پراکنده گشته و به چرخه ی افکار مدام باز می گردد. سپس ادامه حالت مراقبه موجب شکسته شدن مجدد آن می گردد. در حقیقت همین فرآیند رفت و برگشت است که قدرت ذهن در ماندن در لحظه ی حال را به تدریج افزایش می بخشد. نمونه ی مشابه این فرآیند تقویت ماهیچه حین استفاده از وزنه است که در فرآیندی مرکب از قرار گرفتن تحت فشار و آزاد شدن پیا پی صورت می پذیرد. شکل زیر گویای همین مفهوم است.]

فرآیند مراقبه - کلید آن در بهبود توانایی ذهن در "بازگشتِ به خودآگاهی" است.

بخش دیگر مربوط به بدن است که همان نرم و رها بودن بدن می باشد. بسیاری درباره ی این قسمت دچار سوء برداشت هستند. هنگامی که در مورد نرم و رها بودن صحبت می شود تصور می کنند که همان نرم بودن (به معنای شل بودن) است. اگر حرکات را تا آنجا که می شود نرم انجام دهند ماهیچه ها و سایر قسمت های بدن بی قدرت خواهند بود. این بزرگترین اشتباهی است که شخص در پرداختن به تای چی چوان می تواند مرتکب شود. در پرداختن به تای چی چوان یک تضاد وجود دارد: بیرون در نظر نرم و درون قدرتمند می رسد و این دو مخالف یکدیگر می باشند. هنگامی که در مورد سونگ در بدن صحبت می کنیم باید استخوان ها، مفاصل و تاندون ها را نرم و رها، بلند و کشیده ساخته و به سمت بیرون بگسترانیم. این نوع از نرم و رها سازی موجب تبدیل و تجمع انرژی می گردد. در بیرون شخص به نظر بسیار نرم و رها می رسد در حالی که در درون او کاملا عکس آن حاکم است: سخت به مانند فولاد. این معنای سونگ در عمل می باشد.

با نگاهی به مردم (تای چی کاران) در آمریکا و سایر نقاط جهان می توان گفت بزرگترین اشتباهی که انجام می دهند عدم درک درست از سونگ است. فانگ سونگ یکی از اجزای اساسی در پرداختن به تای چی چوان می باشد با این حال نباید به عنوان تنها اولویت فکری علاقمندان به تای چی قرار گیرد. نرم و رها ماندن (سونگ) یکی از مهمترین ابزار در پرداختن به تای چی است، یک فن و تکنیک است و نه هدف نهایی. آنانی که این نکته را به روشنی درک نکرده اند در هنگام تمرین (تنها) نرم (soft) هستند در حالی که حالت درست نرم و رها بودن همراه با جهندگی (حالت فنر مانند) است. نرم بودن آن حالتی نیست که سست و افتاده یا به عبارت دیگر نرمی در میان نرمی [tàiyīn] باشد. فانگ سونگ دارای حالت جهندگی است، ماهیچه ها و بدن حالت فنری به خود می گیرند.

چگونه شخص از اشتباهِ بیش از حد نرم و رها بودن و نرمی در میان نرمی دوری کند؟ با استفاده از فن و تکنیک مکمل فانگ کای (放开، fàngkāi) جهت ایجاد حالت گستردگی و کشیده (و باز) بودن  در فرآیند رها سازی، به جهت متعادل ساختن اصل "رها سازی و نشست کردن" با اصل " کشیده و باز شدن".

فانگ کای

چندین سال پیش در سمیناری در سن آنتونیو در تگزاس، استاد یانگ جنگ دو برای بیان معنای فانگ کای استعاره ی زیبایی به کار بردند. تصور کنید که یک زنجیر با طول معین بر روی زمین به صورت چنبره قرار گرفته است. شما یک انتهای زنجیر را گرفته و شروع به چرخاندن آن بالای سر خود می کنید. در اینجا استاد یانگ با دستان خود حرکتی چرخشی و دورانی را در بالای سر خود نشان داد. در زمان مشخصی (از شروع این چرخش) تمامی حلقه های زنجیر در یک منحنی هموار کشیده و باز می گردند، هر کدام جدا و کشیده و در عین حال بخشی از زنجیر می باشند.

در صورت استفاده از این استعاره در مورد باز و کشیده ساختن بدن چند نکته مهم شایان توجه است. نخست اینکه حرکت کمر عامل باز شدن (بدن) از مرکز به سوی بیرون است (مانند حرکت گریز از مرکز زنجیر). به جای باز کردن (بخش های مختلف) بدن با نیروی ماهیچه ها، بدن به طور طبیعی در وضعیت های مختلف قرارگیری و استقرار باز وکشیده می شود. دوم اینکه توالی درست باز شدن باید دارای الگویی دورانی باشد که از دوران و انحنای حرکات فرم، جهت برقرار کردن وضعیت و حالت باز، بهره می برد.

استاد یانگ این گونه شرح می دهد:

"[در هر کدام از دست ها] حس کنید انگشتان، کف دست را (به سوی خود) می کشند؛ کف دست، مچ را (به سوی خود) می کشد؛ مچ، ساعد را (به سوی خود) می کشد؛ ساعد، آرنج را (به سوی خود) می کشد؛ آرنج، شانه  را (به سوی خود) می کشد؛ شانه نشست کرده و (ناحیه ی) پشتی را گرد می کند."

بدین سان استقرارهای باز و کشیده ای که مشخصه ی تای چی چوان سنتی خاندان یانگ می باشند یکپارچه و متصل باقی مانده و دچار گسستگی نخواهد شد. چالش پیش روی برای انجام این مهم استفاده از نیروی جنبشی حرکت جهت رسیدن به وضعیت صحیح و نهایی استقرار، به جای بهره گیری از نیروی ماهیچه ای می باشد. به جهت حس باز شدن مفاصل، تاندون ها و رباط ها شخص باید از نوعی نیروی پالوده و تصفیه شده [در برابر نیروی خام و ناپخته (brute force)] استفاده کند که حاصل بکارگیری سونگ و کای در توازنی پویا (دینامیکی) است.

سونگ کای

عبارت "سونگ کای (sōngkāi، 松开)" در زبان چینی عموما به جهت توصیف عملی به کار برده می شود که نمایانگر حالتی رها و گسترده و کشیده (relaxing and extending) است. به عنوان نمونه اگر دست خود را به شکل مشت محکم نگاه دارید و سپس آن را باز کنید می توانید بگویید "سونگ کای".اگر آسمان گرفته و ابری باشد و ناگهان صاف گشته و نمایان گردد و یا اینکه در میانه ی اجرای حرکت درنای سفید بال می گستراند باشید می توانید با خود بگویید "سونگ کای".

آنچه در رشته حرکات (فرم) تای چی چوان انجام می گیرد را می توان به معنای چرخه ای مدام از رها (سونگ) کردن و کشیده (کای) ساختن و سپس دوباره رها کردن درک کرد و این چرخه بارها و بارها تکرار می گردد. هنگامی که انتهای هر حرکت در فرم نمود می یابد لحظه ای ظریف و قابل حس نمایان می گردد که در آن سونگ کای به اوج و تکامل خود می رسد: جلوه ای از حسِ بدنی کشیده و برجهنده (فنرمانند) در تعادلی پویا، که آمیزه ای دقیقا درست و بجا از رها بودن و بسط و گستردگی انرژی (energetic extension) را داراست. 

سونگ و کای را به عنوان عناصر مخالف هم در نگاره ی تای چی (این-یانگ) در نظر بگیرید. در میان هر یک جلوه ای از دیگری نمایان است. در حالی که حرکات باز و کشیده را اجرا می نمایید، حس نرم و رها بودن می کنید؟ هنگامی که نشست می کنید حس باز شدن و گسترش می کنید؟ در انتهای حرکات آیا می توانید در عمل به طور کامل از هر کدام از (این دو) تکنیک جهت آرایش و تعادل اسقرار خود بهره ببرید؟

در آغاز شاید برهه ای که تعادل سونگ کای را حس می کنید بسیار کوتاه باشد. معلم اول من در تای چی ما را تشویق می کرد به "حس را درک کنید!"  سپس به مرور و روز به روز حس تعادل به سایر حرکات و استقرارها بسط یافته تا بدانجا که تمامی حرکات و تمرینات شما جلوه ای شگفت آور از تای چی خواهد بود.